مریم ساریخانی، طیبه والی (علوم آزمایشگاهی)
ویتامینB12که نام عمومی آن کوبالامین است وسیانوکوبالامین نیز نامیده می شود کاشف ان فردریک کلاند هاپکینز بود (1929) این ویتامین در انسان فعال است از نظر ساختمانی حاوی کبالت ویک قسمت کورین است وبه یک بخش نوکلئوتیدی متصل هستند.این ویتامین جزء ویتامین های محلول در آب و در برابر حرارت پایدار است .هردو فرم کوبالامین(5دی اکسی ادنوزیل کوبالامین و متیل کوبالامین)بعنوان کوانزیم های ویتامینB12در بدن عمل می کنند.5دی اکسی ادنوزیل کوبالامین کوانزیم موتاز موجود در میتوکندری است که ایزومراسیون متیل مالونیل کوا به سوکسینیل کوا را که یک واکنش اساسی در متابولیسم لیپید و کربوهیدرات است کاتالیز می کند .متیل کوبالامین برای سوخت ساز فولات ضروری است زیرا در واکنش سنتز متیونین شرکت دارد. عمل متقابل این دو ویتامین جهت تبدیل هوموسیستئین به متیونین برای بیوسنتز پروتئین، سنتز پورین وپیریمیدین ،واکنش های متیلاسیون وحفظ سطح فولات داخل سلولی لازم است .این ویتامین در غذاهای با منشاء حیوانی مانند گوشت قرمز ،جگر ومحصولات لینی یافت شده ولی در میوه جات ،حبوبات وسبزیجات وجود ندارد.
جذب B12:
به نسبت نیاز روزانه ،یک رژیم غذلئی معمولی دارای مقدار زیادی ویتامین B12است . این وتامین به یک مولکول گلیکوپروتئینی به نام فاکتور داخلی که به وسیله سلول های پاریتال جدار معده سنتز می شود متص می گردد.این کمپلکس می تواند به گیرنده سطحی خاص فاکتورداخلی موسوم به کوبیلین در بخش انتهائی ایلئوم متصل ، سپس این مجموعه به پروتئین دیگری به نام امنیون لس وصل گردیده مقدمات اندوسایتوزیس کمپلکس فاکتور داخلی و B12مهیا می گردد. در داخل سلول های بخش انتهائی ایلئوم ویتامین جدا و جذب شده وفاکتور داخلی تخریب می گردد.
انتقال B12:
ویتامین B12 جذب خون ورید باب گشته وبه پروتئین پلاسمائی خود موسوم به ترانس کوبالامین متصل می گردد. ترانس کوبالامین ویتامین را تحویل مغز استخوان ودیگر بافت ها می دهد.اگر چه ترانس کوبالامین پروتئین ضروری انتقال ویتامین B12 به سلول های بدن است اما مقدار B12 متصل به ان بطور طبیعی بسیار کم است .
دفع و متابولیسم:
ویتامین B12در سلولهای پارانشیمی کبد ذخیره می شود مقدار ان ممکن است 1تا 10میلی گرم باشد که نماینده 90% ذخیره این ویتامین در بدن است. هر روز حدود 3میکروگرم از این ویتامین به داخل صفرا ترشح می شود که به طورطبیعی در ایلئوم مجددا جذب می شود .این ویتامین به ندرت در ادرار ظاهر می شود .مقادیر توصیه شده ای ویتامین برای زن ومرد بزرگسال 2میکروگرم در روز ،برای کودکان 5میکرگرم در روز ودر طول بارداری وشیردهی دریافت اضافی 2/2میکروگرم در روز توصیه می شود.
ارزیابی وضعیت تغذیه ای:
اندازه گیری سطح سرمی این ویتامین مفید می باشد.میزان سرمی زیر200پیکوگرم بر میلی لیتر نشان دهنده وضعیت پائین ویتامین B12بدن است وسطح زیر 100پیکوگرم بر میلی لیتر نشان دهنده کمبود این ویتامین می باشد.
کمبود ویتامینB12:
در کشورهای غربی کمبود شدید این وتامین معمولا به علت کم خونی پرنشیوس می باشد . باشیوع کمتری ممکن است این عارضه را در گیاه خوارانی که رژیم غذائی انها فاقد این ویتامین است ،بیماران معده برداری شده ومبتلایان به اسیبهای روده کوچک نیز مشاهد می نمائیم. هیچ ناهنجاری که به علت افزایش مصرف یا از دست دادن ان ایجاد شده باشد وجود ندارد به همین دلیل حداقل 2سال زمان لازم است کهکمبود این ویتامین ظاهر شود.
کم خونی پرنشیوس:
این بیماری به علت حمله خود ایمن به مخاط معده ایجادگشته ودر نهایت منجر به اتروفی مخاط این ارگان وفقدان کامل یا تقریبا کامل فاکتور داخلی میگردد.
کم خونی مگالوبلاستیک:
کمبود ویتامین B12مانع دمتیلاسیون متیل تتراهیدرو فولات شده و بدین ترتیب سولول ها از تترا هیدروفولات و متعاقبا کوانزیم های پلی گلوتاماته ان تهی ومحروم می شوند.
نوروپاتی مرتبط با فقر ویتامین B12: کمبود شدید این ویتامین می توتند موجب نوروپاتی پیشرونده ای شود که اعصاب حسی محیطی و نواحی خلفی و جانبی نخاع را درگیر نماید .
اختلال درلوله عصبی(NTD): کمبود ویتامین B12درمادر ،جنین را مستعد ابتلا به نقص لوله عصبی (بی مخی ،مهره شکافدار،فتق مغزی )می کند.
بیماری های سیستمیک : بیماری های سیستمیک مانند افزایش وقوع انفارکتوس میوکارد ،بیماری های عروق محیطی ومغزی وترمبوزهای سیاهرگی بافقر ویتامینB12 مرتبط است .
تشخیص کمبود ویتامینB12:
بطور معمول اندازه گیری سطح سرمی B12بیماری را اثبات می کند ویتامینB12 سرم در انمی مگالو بلاستیک ویا نوروپاتی ناشی از کمبود ویتامینB12پائین می باشد.انازه گیری سطح سرمی متیل مالونیک اسید ازمایشی برای فقرویتامین B12 بوده وتعیین مقدار هوموسیستئین سرم جهت اثبات فقر B12مورد استفاده قرار میگیرد.اما باید توجه داشت که اختصاصی نیست .
ازمایشات تشخیص دهنده علت کمبود B12:
در کمبود B12از ازمایشات جذبی استفاده می شود.در این روش از دوز خوراکی سیانوکوبالامینی که بوسیله کوبالت رادیواکتیو نشاندار شده است استفاده شده وبرای تشخیص سوء جذب از رژیم غذائی نا مناسب ارزشمند است. در صورت مختل بودن مرحله اول وعدم جذب ویتامین رادیو اکتیو،مرحله دوم ازمایش انجام می گردد . در این مرحله ویتامینB12 نشاندار شده متصل به فاکتور داخلی فعال به بیمار خورانده می شود .در ضایعات معدی (مانند کم خونی پرنشیوس) جذب طبیعی شده و به این ترتیب ضایعات معده ای از روده ای قابل تشخیص می شوند. همچنین میزان جذب به صورت غیر مستقیم واز طریق میزان رادیواکتیویته ادرار نیز اندازه گیری می گردد(تست شیلینگ). در این روش ویتامینB12 نشاندار شده خوراکی همراه با مقدار زیاد B12غیر نشاندار تزریقی به بیمار داده شده و میزان رادیواکتیویته ادرار 24 ساعته اندازه گیری می شود.
منبع:
ضروریات خونشناسی /مولفین ا.وی .هافبراند-پی.ا.اچ.موس –جی.ای.پتیت / مترجمین دکترامیر سیدعلی مهبد، دکتر سید نورالدین مویدی / نشر اشراقیه/نویت چاپ اول1387
