دزآزما

رویا نظم آبادی- رشته علوم آزمایشگاهی- مهر 91

 معرفی تومور مارکر به صورت کلی:

PSA در حال حاضر یکی از امید بخش ترین تومور مارکر های موجود است.این آنتی ژن ، یکی از تومور مارکر های مختص عضو می باشد.سرطان پروستات ، رتبه اول را در میان سرطان های مردان دارد و هنگامی که زود تشخیص داده شود(محدود به عضو باشد) به طور بالقوه می توان آن ار با پروستاتکتومی رادیکال به طور قطعی درمان کرد.

PSA گلیکو پروتئینی است که با غلظت بالایی در مجرای پروستات وجود دارد. موانع بزرگی چون بافت غده ای پروستات و ساختمان عروقی بین مجرای پروستات و جریان خون قرار گرفته است. این سدهای محافظ به هنگام بیماری هایی مثل سرطان ، عفونت و هیپرتروفی خوش خیم باز میشوند.

PSA در تمامی مردان قابل سنجش است ، اما سطح آن در مبتلایان به سرطان پروستات افزایش چشمگیری پیدا می کند.

سطوح بالای PSA  در ارتباط با سرطان پروستات است. سطح آن در بیشتر از 80 درصد مردان مبنلا به سرطان پروستات بیش از 4ng/ml بوده است. هرچه سطح PSA بالاتر باشد ، حجم توده توموری نیز بزرگتر است. افزون بر آن ، سنجش PSA آزمون حساسی برای پایش پاسخ به درمان نیز می باشد.

ساختار شیمیایی:

PSA یک گلیکوپروتئین تک زنجیره ای مرکب از 237 اسید آمینه و چهار زنجیره جانبی کربوهیدرات در محل اسیدهای آمینه 45 (آسپاراژین)،69(سرین)،70(ترئونین)؛71(سرین) به زنجیره اصلی متصل است.نقطه ایزوالکتریک PSA به دلیل ایزوفرم های گوناگون آن از 6.8 تا 7.2 است.

ژن PSA (KLK3) بر روی کروموزوم 19q13.41 واقع شده است.شباهت این ژن به ژن کالیکرئین -1 ، 82% است. PSA  از نظر عملکرد ، یک پروتئاز سرینی از خانواده کالیکرین است و منحصراً توسط سلول های اپیتلیال انگورک ها و مجاری غده پروستات تولید می شود. PSA به داخل مجرای غده پروستات و مایع سمینال ترشح می گردد و به عنوان بخشی از فرآیند میعان لخته سمینال ، یک پروتئین مختص وزیکول سمینال را به چند پروتئین دارای وزن مولکولی کمتر می شکند. بنابراین ، PSA فعالیتی مشابه کیموتریپسین و تریپسین دارد.گزارش شده است که هضم خود به خودی PSA در سه محل احتمالی LYC185،ARG85،LYS148 انجام می شود. اضافه نمودن مهارکننده های پروتئاز می تواند در جلوگیری از هیدرولیز خود به خودی PSA در محلول مهم باشد.

نقش بیوشیمیایی در سلول های طبیعی یا تومور ها:

PSA در گردش خون ، هم به شکل آزاد و هم به صورت ترکیبی وجود دارد. قسمت اعظم PSA در ترکیب با مهار کننده پروتئاز a1 – آنتی کیموتریپسین (ACT) (MW=100000) یا در ترکیب با a2 – ماکروگلوبولین (AMG) وجود دارد.جزء کمتر آن ، PSA آزاد است(fPSA با وزن مولکولی 28430).اکثر روش های ایمونواسی ، PSAآزاد و PSA ترکیب شده با ACT (و نه PSA ترکیب شده با AMG) را اندازه گیری می کند.در مایع سمینال انسان ، PSA می تواند به 5 ایزوفرم تقسیم شده یاشد. PSA-A و PSA-B ، آنزیم های فعال و دست نخورده ای هستند که قادرند با ACT  ترکیب شوند. PSA-C ، PSA-D و PSA-E اَشکالی هستند که پیوند های دی سولفیدی آن شکسته شده است ؛ این ایزوفرم ها فعالیت آنزیمی ندارند.یا فعالیت آن های بسیار کم است.اَشکال غیر فعال f PSA از سه نوع مولکولی مجزا (bPSA ،p PSA و i PSA) تشکیل شده اند. bPSA  موجود در بافت عموماً در ناحيه انتقالي پروستات واقع شده است و بخشي ازfPSA‌ در سرم بيماران مبتلا به BPH است.pPSA در ناحيه محيطي پروستات واقع شده و بخشي از fPSA در سرم بيماران مبتلا به سرطان را تشكيل مي دهد.

ارزش تشخيصي و سرطان هاي مربوطه:

PSA براي غربالگري ،‌مرحله بندي ،‌و پايش درمان و عود سرطان پروستات استفاده مي شود.

تست PSA به خودي خود در غربالگري و تشخيص مراحل اوليه سرطان پروستات موثر نيست زيراPSA ، مختص بافت پروستات (و نه مختص سرطان پروستات )‌است.BPH يك مشكل شايع در مردان بالاي 50 سال است. مطالعات نشان داده اند كه مقدار PSA در بيماران مبتلا در BPH  ، مشابه مقدار آن در بيماران مبتلا به سرطان پروستات است ولي با اين حال از نظر آماري با مقدار آن در بيماران مبتلا به مراحل اولیه سرطان پرستات (به عبارت دقيق تر، در بيماراني كه سرطان، مربوط به پروستات آنها مي باشد) تفاوت دارد.متأسفانه همپوشاني مقاديرPSA بين اين دو گروه به حدي زياد است كه تعيين حد تشخيصي براي PSA (چه 4 و چه 10 ميكروگرم در ليتر)‌تقريباً‌ ناممكن است.استفاده از PSAسرم به همراه معاينه پروستات با انگشت و پس از آن سونوگرافي از راه ركتوم تشخيص دقيق تر و حساس تري نسبت به معاينه انگشت به تنهايي به دست مي دهد.

PSA با مرحله باليني سرطان پروستات ارتباط دارد؛ بالا بودن غلظت PSA ،‌و بالا بودن درصد افزايش PSA در بيماران ،‌با پيشرفته بودن مرحله بيماري رابطه دارد.با اين وجود نمي توان براي تعيين مرحله بيماري ،‌به تنهايي به تستPSA اكتفا كرد.

همچنين مشخص شده است كه PSA با مرحله پاتولوژيك گسترش تومور با متاستاز مطابقت مي كند.مراحل پيشرفته پاتولوژيك با بالا بودن غلظت PSA در سرم ارتباط دارند.غلظت PSA در بيماراني كه سرطان در آنها محدود به پروستات مي باشد، ‌به ندرت بيشتر از ug/L50 است ،‌كه اين مسئله نشان مي دهد كه غلظت ug/L50 يا بيش تر از آن، ‌به احتمال بيشتر حاكي از گسترش خارج كپسولي تومور است. از آنجا كه مقدار PSA در بين مراحل مختلف بيماري همپوشاني چشمگيري دارد، نمي توان از‌آن براي تعيين مرحله پاتولوژيك در يك فرد استفاده كرد. بنابراين نبايد از PSA به تنهايي براي روشن شدن اينكه سرطان پروستات محدود به عضو مي باشد ، استفاده كرد و اينكه بيمار احتمالاً كانديد پروستاتكتومي راديكال است يا نه. غلظت PSA ميتواند به عنوان يك راهنما در ارزيابي وجود متاستاز عمل كند و در اين مورد مفيد تر است. بيماراني كه غلظت PSA در آنها كمتر از ug/L20 باشد، ‌ندرتاً متاستاز هاي استخواني دارند. مطالعات نشان داده اند كه PSA مي تواند در بيماراني كه به تازگي تشخيص پروستات بر روي آنها گذاشته شده و درمان نشده اند و غلظت PSA سرم آنها پايين است(كمتر از ug/L10) و هيچگونه علامتي دال بر درگيري سيستم عضلاني ندارند،‌جايگزين اسکن راديونوكلئيد استخوان بشود.

روش هاي اندازه گيري:

براي اندازه گيري PSA ،‌هم سنجش هاي مرسوم و هم سنجش هاي فوق حساس وجود دارند.

سنجش هاي مرسوم

براي اندازه گيري PSA ،ايمونواسي هاي تجاري مورد استفاده قرار مي گيرند.مانند ايمونواسي الكتروكمي لومينه سنت،ايمیونوهيستوشيمي، يا راديو ايمیونواسي. اكثر آن هاي از برچسب هاي غير ايزوتوپي نظير آنزيم فلوئورسانس، يا لومينسانس شيميايي استفاده شده است.اكثر اين سنجش ها به صورت اتوماتيك در يك سيستم ايمونواسي انجام مي شوند.سنجش هاي متفاوت و يا سنجش هاي يكسان با معرف هاي گوناگون ممكن است نتايج متفاوتي ايجاد كنند. دليل يك چنين تفاوت هايي ، تغيير در كاليبراسيون سنجش ،‌گوناگوني در سري توليد ،‌زمان واكنش سنجش ،‌ ماتريكس هاي معرف، حساسيت سنجش و عدم دقت است.

سنجش های فوق حساس

محدوده های تشخیصی سنجش های فوق حساس PSA ، ug/L0.001-0.01 است که به طور چشمگیری کمتر از محدوده تشخیصی سنجش های مرسوم PSA است. کاربرد اصلی PSA فوق حساس ، تشخیص سرطان پروستات باقی مانده پس از پروستاتکتومی است.

روش های فوق حساس همچنین در اندازه گیری PSA در زنان مفید هستند زیرا غلظت طبیعی PSA در زنان کمتر یا مساوی ug/L0.01 است.افزایش PSA در زنان در طول بارداری و در سرطان پستان دیده می شود.