دزآزما

تهیه و تدوین : شادی علامه

معرفی هورمون رشد بصورت کلی

مهمترین و بزرگترین بخش هیپوفیز، قسمت قدامی آن است. که در انسان 70 درصد وزن غده هیپوفیز را تشکیل می‌دهد . این قسمت، محل سنتز و ترشح چندین هورمون است که بیشتر عمل تحریک و تنظیم ترشحات سایر غدد درون ریز را به عهده دارند و به همین جهت آنها هورمونهای محرک (Stimulating hormone) می‌نامند. هورمون رشد یا سوماتوتروپین و هورمون پرولاکتین یا لاکتوژن ، از مهمترین هورمونهای بخش قدامی هیپوفیز هستند. تمامی هورمونهای قدامی هیپوفیز از یک پیش ساز گلیکو پروتئینی حاصل می‌شوند. این ترکیب پیش ساز از 264 اسیدآمینه ساخته شده است که به آن ها پروا وپیوملانوکورتین می گویند. این ترکیب به پپتیدهایی با اندازه‌های مختلف تبدیل می‌شود که هر کدام از پپتیدهای حاصل ، عمل هورمونی خاصی را انجام می‌دهند. هورمون رشد مترشحه از هیپوفیز قدامی بر روی کبد و استخوان ، تاثیر می‌گذارد.

ساختار شیمیایی هورمون رشد

هورمونها از نظر ترکیب شیمیایی به سه دسته تقسیم می‌شوند: 1- هورمونهای پپتیدی که می‌توانند پپتید ساده باشند یا گلیکوپپتید یک هورمون پپتیدی ساده در بدن انسان مثل انسولین و هورمون گلیکوپپتیدی مثل FSH وLH 2- هورمون‌های استروئیدی که از کلسترول منشا می‌گیرند مثل هورمون‌های جنسی (استروژن و تستسترون) 3- هورمونهای آمینی: که فقط از یک اسیدآمینه تیروزین تشکیل یافته ‌اند که شامل هورمونهای تیروییدی و هورمونهایی می‌باشند که از قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح می‌شوند و عبارتند از دوپامین، آدرنالین و نورآدرنالین. هورمون رشد (growth hormone) ، یک پلی‌پپتید متشکل از 191 اسید آمینه است که در ساختمان آن دو پیوند دی‌سولفور وجود دارد. هورمون رشد در گونه‌های مختلف متفاوت است. هورمون رشد از قسمت قدامی غده هیپوفیز ترشح می‌شود.

نقش بیولوژیک هورمون رشد در سلولهای هدف

هیپوتالاموس مغز ، مرکز هماهنگ کننده سیستم آندوکرین می‌باشد که پیامها را از سیستم اعصاب مرکزی دریافت و هماهنگ می‌کند. در پاسخ به پیامها ، هیپوتالاموس تعدادی از هورمونهای تنظیمی را تولید می‌نماید که مستقیما از طریق عروق خونی اختصاصی و نورونهایی که دو غده را به‌ یکدیگر متصل می‌کنند به غده هیپوفیز مجاور ، منتقل می گردد. غده هیپوفیز از دو قسمت با عملکرد متفاوت تشکیل شده است. به هیپوفیز خلفی انتهای آکسونی نرونهای متعددی می‌رسد که از هیپوتالاموس منشا می گیرند. هورمون رشد از آن دسته از هورمونهایی است که در آب محلولند در خون حل شده و آزادانه در خون می‌گردند. مثل هورمون انسولین که آزادانه در خون حل شده و انتقال می‌یابد لازمه تاثیر هورمون به سلول هدف وجود گیرنده یا رسپتور در سلول هدف است. این گیرنده‌ها در سلول هدف می‌توانند غشایی باشند یا داخل سلولی. هورمونهای پپتیدی و هورمونهایی که از قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح می‌شوند، قادر به عبور از غشای سلول نیستند. در نتیجه گیرنده آنها در داخل غشای سلول قرار دارد. هورمون رشد تأثیر اساسی روی حجم عضلات، متابولیسم کربوهیدرات، پروتئین و چربی‌ها دارد. اول از همه باید گفت که هورمون رشد حجم خالص عضلانی بدن را به‌واسطه تحرک سنتز پروتئین و افزایش احتباس نیتروژن اضافه می‌کند. بخشی از این تأثیر به خاطر این است که هورمون رشد انتقال آمینواسیدهای خاصی به داخل سلول‌های عضلانی بهبود می‌دهد. افرادی که این هورمون را در بدن خود کم دارند نسبتاً درصد چربی بدن‌شان بالا است. هورمون رشد به‌ واسطه افزایش پروتئین بدن و عمدتاً عضلات، میزان چربی بدن را کاهش می‌دهد. گاهی اوقات به‌ویژه بعد از یک دوره فقدان گلوکز، هورمون رشد دارای تأثیری مثل هورمون انسولین می‌شود به‌طوری که جذب گلوکز و مصرف آن را افزایش می‌دهد. اثرات بیوشیمیایی در رشد بدن اثرات این هورمون در رشد بدن با دخالت پروتئین واسطی به نام فاکتور رشد شبه انسولین (IGF-1) و یا سوماتومدین C ، انجام می‌پذیرد. این پروتئین واسط از خانواده ژن فاکتورهای شبه انسولین و از نظر ساختمانی شبیه پروانسولین است. پپتید مشابه دیگری نیز به نام (IGF-2) در پلاسمای خون انسان وجود دارد که یک عامل محرک تکثیر سلولی است. (IGF-1) دارای 70 اسید آمینه و (IGF-2) دارای 67 اسید آمینه است. غلظت پلاسمایی (IGF-2) ، دو برابر (IGF-1) است. لیکن به نظر می‌رسد که واسط اصلی در انجام اثرات هورمون رشد همان (IGF-1) می‌‌باشد، زیرا افرادی که دارای مقدار کافی فاکتور (IGF-2) بوده ولی دچار کمبود (IGF-1) در بدنشان می‌باشند، کوتاه قد مانده و بدن آنها رشد طبیعی ندارد. بیماریهای ناشی از اختلال در ترشح هورمون رشد کمبود ترشح هورمون رشد بویژه در دوران کودکی ، حائز اهمیت زیادی است زیرا سبب متوقف شدن رشد طبیعی کودک و کوتاه قدی (Dwarfism) می‌گردد. اختلال در رشد بدن ممکن است به علت کمبود ترشح هورمون رشد باشد که در این صورت تجویز هورمون رشد باعث برطرف شدن کمبود و ادامه رشد می‌گردد.عدم رشد طبیعی ممکن است به علت اختلالاتی در بافتهای هدف و یا فقدان فاکتورهای IGF2 و IGF1 رخ دهد، در این نوع کوتاه قدی تجویز هورمون رشد موثر نخواهد بود. افزایش ترشح هورمون رشد اگر در سنین کودکی رخ دهد یعنی در زمانی که هنوز انتهای اپی‌فیزی استخوانهای طویل بسته نشده‌اند. در این صورت استخوانهای طویل ، رشدی بیشتر از حالت طبیعی داشته و بیماری بلند قدی و یا غول پیکری یا (Gigantism) بروز می‌کند. اگر افزایش ترشح هورمون رشد پس از دوران بلوغ رخ دهد موجب رشد غیر طبیعی قطری استخوانهای جمجمه ، صورت ، پیشانی ، فکها و دست و پا و درشت پیکری یا آکرومگالی می‌گردد که ممکن است با برخی عوارض متابولیسمی و حتی دیابت قندی همراه باشد. آکرومگالی با رشد فک و آرواره ضخیم شدن جمجمه، بزرگ شدن استخوان‌های دست و پاها قابل تشخیص است. همچنین با مصرف مصنوعی این هورمون رشد غیرعادی در قفسه سینه، کبد و طحال دیده می‌شود و پوست بدن هم ضخیم‌ می‌گردد.

روش های اندازه گیری هورمون رشد

1- Growth Hormone Stimulation Test (With Clonidine )

این تست برای بررسی ذخیره هورمون رشد در آدنو هیپوفیز و تشخیص کمبود هورمون رشد (Growth Hormone Deficiency= GHD) مورد استفاده قرار می گیرد. شایعترین علامت این بیماری در بچه ها کاهش سرعت رشد قد به ازای 5 سانت در هر سال نسبت به منحنی رشد طبیعی و افزایش چربی دور کمر و صورت می باشد و در بزرگسالان کاهش انرژی و توده عضلانی می باشد. تست های تحریک کننده هورمون رشد به دو دسته تقسیم بندی می شود: فیزیولوژیک (مثل ورزش و خواب که باعث افزایش ترشح هورمون رشد شده) و فارماکولوژیک (با استفاده از ترکیبات دارویی مثل آرژنین، گلوکاگون، انسولین و کلونیدین). بدلیل ماهیت ترشح ضربانی هورمون رشد باید برای افتراق وضعیت نرمال ترشح هورمون رشد از GHD از یک ترکیب تحریک کننده فارماکولوژیک یا فیزیولوژیک مثل انسولین، گلوکاگون، آرژنین یا کلونیدین برای این منظور استفاده می کند. کلونیدین (آلفا – 2 – آدرنرژیک آگونیست) به عنوان یک ترکیب تحریک کننده آدنوهیپوفیز (از طریق تحریک GHRH آندوژنز) باعث افزایش ترشح هورمون رشد در حالت نرمال می شود. بعنوان یک تست غربالگری جهت بررسی ترشح هورمون رشد عمل می کند. کلونیدین در معده جذب شده و از طریق سیستم گردش خون به مغز رسیده و طی 60-30 دقیقه بعد از خوردن کلونیدین اثر تحریکی آن برای ترشح هورمون رشد شروع شده و طی 4-2 ساعت به پیک اثر آن برسد. یک افزایش با شیب تندی (steep rise) در فاصله بین 60 الی 90 دقیقه بعد از خوردن کلونیدین دیده می شود.

2- روش دوم اندازه گيري اين هورمون «IEMA» Immune Assay 3-

3- سنجش راديوايمنی

مقادیر طبیعی در سرم

میزان ترشح هورمون رشد توسط دو هورمون دیگر هیپوتالاموس توسط هورمون آزادکننده GHRH (سوماتوکرینین) و هورمون مهار کننده SRLF ( سوماتوستاتین) ترشح GH را از هیپوفیز قدامی کنترل می‌کند. ترشح هورمون رشد دقیقه به دقیقه تحت کنترل سیستم عصبی می‌باشد. ترشح این هورمون در سن بلوغ به فعال‌ترین حد می‌رسد و تا بسته شدن صفحات رشد استخوان‌ها در همان حد می‌ماند و ترشح آن به‌تدریج در مردها و زن‌ها بین سن‌های ۲۰ و ۴۰ کاهش می‌یابد. ترشح بیش از حد این هورمون باعث رشد بیش از حد بدن می‌شود غلظت هورمون رشد در بافت هیپوفیزی 15 – 5 میلیگرم بر گرم یعنی بیشتر از غلظت سایر هورمونهای هیپوفیزی است. وزن مولکولی این هورمون 22 هزار دالتون است 70٪ هورمون رشد موقع شب و هنگام استراحت و 30٪ آن موقع روز ترشح می‌گردد.

منابع : بیوشیمی هارپر چاپ 26 – سایت ها