محقق : زینب رمضانی
1- مشخصات شیمیایی و نحوه هضم و جذب آهن
آهن عنصری است شیمیایی که در جدول تناوبی با نشانFe و عدد اتمی 26 وجود دارد آهن فلزی است که در گروه 8 و دوره 4 جدول تناوبی قرار دارد که به طور طبیعی دارای چهار ایزوتپ پایدار است
نحوه هضم و جذب: آهن موجود در غذا که به فرم (Fe+++) و مقداری هم به فرم (Fe++) هستند هر دو اینها به ترکیبات آلی متصل هستند قبل از جذب شدن باید بصورت فروز احیاء شود که این تغییر در حضور اسید که اسید کلرید ریک معده یا اسید آسکوربیک میوه جات است انجام می شود. جذب آهن به مقدار تنظیم شده ای در قسمت دئودنوم و مقداری هم در معده انجام می شود. آهن رژیم برای عبور از ناحیه معدی روده ای به داخل اپتیلیان با یک اسید آمینه متصل می گردند که با این اتصال به سهولت به داخل اپتیلیال برده می شود.
2- نقش بیوشیمیایی آهن
آهن از نظرات تغذیه دارای اهمیت فراوانی است و در واکنش های اسید و احیای سلولی نقش مهمی را عهده دار می باشد.
A) حمل کننده اکسیژن و کربن دی اکسید: آهن مسئول قدرت هموکلوبین و میوکلوبین جهت حمل اکسیژن لازم برای تنفس و گازکربنیک حاصله از سلولها به ریه است. در ضمن هموکلویین میل ترکیبی بیشتری برای اکسیژن دارد.
B) تشکیل خون: هم (Heme) ماده ای است حاوی پروتئین و آهن در حضور ویتامین B6 (پیرید وکسین)از اسیدهای آمین گلیسین و آهن سنتز می گردد واحدهای هم با پروتئین های دیگر به نام گلوبین که از سایر اسیدهای آمینه سنترشده تشکیل هموگلوبین را می دهد که هموگلوبین یک ترکیب ضروری گلبول های قرمز است.
عمر گلبول های قرمز 120 روز است زمانیکه اینها می میرند از جریان خون به کبد و مغز استخوان و طحال منتقل می گردند که در طحال آهن و اسیدهای آمین مولکول های هموگلوبین از هم جدا می گردند که آهن برای مصرف دوره در کبد و طحال به صورت هموسیدرین و فریتین ذخیره می شود . میزان هموکلوبین 15 گرم به ازاء 100 میلی لیتر خون در مردان بالغ و 6/13 گرم بازاء 100 میلی لیتر خون در زنان بالغ می باشد. بنابراین میزان هموگلوبین موجود در 5 لیتر خون یک مرد بالغ 75 گرم می باشد که حاوی 2500 میلی گرم آهن (34%) می باشد.
وظایف غیر هم عبارتند از : کاتالیزور تبدیل بتاکاروتن به ویتامین A سنتز پورین ها که قسمت عمده ای از اسید نوکلیئک می باشد.
برداشتن لیپیدهای خون، سنتز کلاژن، تولید پادتن و ضد سم سازی داروها در کبد.
3- عوارض کمبود ( با توجه به نقش بیوشیمیایی)
در کمبود آهن تغییرات پیاپی سبب کم خونی می شود. در مرحله اول تهیه شدن آهن ذخیره(کاهش فریتن سرم) و افزایش جذب آهن و بالنتیجه افزایش TIBC پیش می آید. علاوه بر تغییرات در اجزاء خون، کمبود آهن همراه با کاهش آنزیم های حاوی که نقش مهمی در متابولیسم سلولی دارد نقش دارد که علائم آن به صورت بی خوصلگی و کم شدن کارآیی و .. است.
در کم خونی تغذیه ای که یکی از علت آن اغلب کمبودآهن است گلبول ها فاقد پیکمان هموکلوبین بوده و کوچک اند که بصورت هیپوکرومیک و میکروسیتیک نمایان می شود.
درمان کمبود آهن: تجویز آهن به صورت مکمل است که سولفات فروز حاوی 36% آهن بهترین نمک آهن است.
4- عوارض مقادیر زیاد آهن:
مصرف بیش از حد آهن خوراکی ایجاد مسمویت می کند. آهن اضافی در کبد جمع شده که موجب بیماری آهن زدگی یا Siderrosis می شود . افزایش غیر قابل کنترل آهن در بدن موجب بیماری hemohromatosis می شود و مصرف زیاد آهن و باعث اختلال در مکانیسمی که جذب آهن را تنظیم و کنترل می کند می شود.
5- مقادیر طبیعی آهن:
بیشتر آهن موجود در بدن در خون است . ولی مقادیری نیز در تمام سلول ها وجود دارد. از 3تا 5 گرم آهن موجود در بدن در حدود 60-75 درصد (3-2گرم) در ساختمان هموگلوبین موجود در گلول های قرمز، 3درصد درمیوگلبین عضلات و بقیه آهن نیز در تمام سلول ها و آنزیم های حاوی آهن پراکنده می باشد. آهن ذخیره در کبد و طحال به صورت ترکیب پیچیده محلولی به نام فرتین (Ferritin) ( که حاوی 20 درصد آهن است) و هموسیدرین (Hemosiderin) ( که حاوی 35 درصد آهن است) که ترکیب پیچیده و نامحلولی است می باشد علاوه بر آن مقدار جزئی آهن در سرم وجود دارد. متوسط آهن در سرم در حدود 70 تا 110 میکروگرم در هر 100 میلی لیتر خون گزارش شده است.
6- روش های اندازه گیری:
در ارزیابی آهن حساسترین شاخص ذخیره آهن 1) اندازه گیری فرتیین سرم، ترکیب پیچیده آهن، پروتئین می باشد در سرم طبیعی مقدار فریتین بسیار کم است ولی این مقدار نمایانگر ذخیره اهن بدن می باشد.2) ذخایر آهن را می توان بوسیله تجزیه مغز استخوان انجام داد.3) افزایش پروتوپورفرین در گلبول های قرمز نیز دلالت بر این می نماید که ساخته شده هم در نتیجه فقدان آهن کاهش یافته است پروتوپورفرین یک پیش ساز هم و قسمت حاوی آهن هموگلوبین در گلبول های قرمز می باشد.4) آهن سرم و ظرفیت کامل اتصال آهن Serum Iranana total iron binding capacity در کم خون کمبود آهن، آهن سرم پایین می افتد و توانایی اتصال کامل آهن بالا می رود. (TIBC)
7- نیاز روزانه:
در گروههای سنی و افراد مختلف متفاوت است.
در مردان بالغ 2/1 -9/0 میلی گرم در روز، در زنان بالغ 2/2-4/1 میلی گرم ، در زنان باردار 2/3-9/1 در کودکان 4/1-1/1 در دختران 7/3-9/1 میلی گرم در روز.
8- منابع غذایی:
جگر یک منبع بسیار غنی از آهن است گوشت و مرکبات همراه با غذا سبب افزایش جذب آهن می گردند. میوه و سبزیجات منابع بسیار خوبی از آهن هستند ولی غالباٌ بعلت حجم زیادی که سلول اشتغال می کند استفاده نسبتاٌ کمی می رسانند بعضی از منابع غذایی مثل صدفهای خوراکی 3/6 میلی گرم در هر وعده خوراک نسبتاٌ غنی از آهن هستند. استفاده از نان غنی شده و غلات به جای غلات تصفیه شده میزان آهن رپیم را تا حد 14 درصد افزایش می دهد.
